نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان ميباشد. وخاستگاه آن در ایران باستان بوده و هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می‌گیرند. زمان برگزاری نوروز، در آغاز فصل بهار است. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است.واژه نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژهٔ فارسی «نو» و «روز» به وجود آمده است.
منشا و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست . در برخی از متن های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش بزرگ به بابل بازمی‌گردد. همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده است نوروز به ‌عنوان یک میراث فرهنگی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم قرار داشته و هر ساله برگزار می‌شود. جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین شرقی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود. پس از سال ها انتظار و ارائه درخواست ثبت جهاني نوروز به سازمان علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد - يونسكو - سرانجام هشتم مهر ماه 1388مهمترين جشن باستاني ايرانيان به ثبت جهاني رسيد.هشتم مهرماه 1388 پرونده نوروز پس از مطرح شدن در كمیته‌ بین دولتی حفاظت از میراث ناملموس یونسكو پیش از اینكه فرصتی برای اعتراض بیابد، با تشویق حضار تأیید و ثبت شد.
روندثبت جهانی نوروز در گذر سال‌هاي گذشته اگرچه بررسي پرونده ثبت نوروز با مشکلات متعددي حتي از سوي يونسکو مواجه و منجر شد در تمام اين سال‌ها ايران از حضور در اين فهرست جا بماند اما اين بي‌توجهي به مسائل حقوقي، سرانجام 8مهرماه 1388با مشارکت همه کشورهاي فارسي زبان اين ميراث ناملموس چندين هزار ساله ايراني در امارات ثبت جهاني شد.با تهيه شدن فرمت‌هاي لازم در يونسكو براي ثبت ميراث معنوي امكان ثبت جهاني نوروز به عنوان ميراث معنوي در مهرماه 88 فراهم شد .براي تهيه‌ پرونده‌ نوروز کشورهاي عضو ،گزارش برگزاري نوروز را در کشورهاي خود ارائه کردند. سپس مستندات، لوح فشرده و نوارهاي مربوط به آيين نوروز در کشورهاي مختلف جمع‌آوري و در بخشي با يکديگر تلفيق شدند. سرانجام تمام اجزاي اين پرونده در قالب يک گزارش مکتوب يک فيلم 10 دقيقه‌يي و يک فيلم يک‌ساعته تکميل شد. اگر نوروز به نام ايرانيان در دنيا شهره است امروز هويت تاريخي و ملي ده كشور به حساب مي آيد و نوروز افتخار دارد جغرافياي وسيعي را تحت سيطره خود قرار داده و تعلق آن به همه مردم در همه جهان نه يك امر فرمايشي كه يك امر مسلم است. نوروز حداقل يك هزار سال قبل از ميلاد بعنوان رسمي سنتي و تعيين كننده در سرزمين ايران زنده و مؤثر بوده است ويكي از ويژگي‌هاي مهم نوروز اين بوده كه رسم بزرگداشت نوروز در طول اين ساليان منقطع نشده است. نوروز گويي ريشه در زمان دارد. نوروز اراده خدا براي تجلي زيبايي، جوشش حيات و گسترش دامنه زندگي درعمق تاريخ بوده و سنتي كه سراسر نيكي زيبايي و پاكي است. ضمن آنكه پيوند نشانه‌هاي برتر خدا و نشانه فضيلت‌هاي برتر انساني در آن موج مي زند. ضرورت‌هاي ثبت نوروز به عنوان ميراث معنوي بيشتر ازميراث تاريخي در معرض نابودي و تحريف است. ضرورت ديگر ثبت نوروز ضرورت جهاني بود امروز كه زمانه تعامل بين الملل است و ملت‌ها بايد در جهاني عاري از ظلم و خشونت شركت كنند. اين يك وظيفه براي ايرانيان است كه اين اثر را درعرصه داخلي و سپس درعرصه بين‌المللي ثبت كند تا بتواند جايگاه خود را در جهان بهتر اثبات كند.ملت ايران با ثبت اين اثر جايگاه خود را نشان مي‌كند،هر چه اثر معنوي شاكله فكري و معرفتي قوي‌تر دارد و نشان‌دهنده جايگاه اين ملت است. نوروز يكي از زيباترين مظاهر وحدت ، انسجام ، همدلي و همفكري ايرانيان است و در اين مراسم هويت ملت ايران و ادامه بقاي آن تدبير، ذكر و يادآوري مي‌شود . درخواست ثبت نوروز به عنوان ميراث غير ملموس جهاني تقاضاي مشترك كشورهاي ايران، هند، جمهوري آذربايجان، ازبكستان، قزاقستان، پاكستان و تركيه بود. تشکیل پرونده ثبت جهانی نوروز حدود سه سال قبل با شرکت حدود 10 کشور منطقه که بیشتر آن ها همسایگان ایران هستند، آغاز شد و در نهایت با حضور 7 کشور به ثبت رسید. این کشورها عبارتند از: ایران، هند، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، پاكستان و تركیه. ثبت جهاني نوروز با نمايندگي ۷ كشور از كشورهاي برگزار كننده اين مراسم و مديريت ايران در ابوظبي پايتخت امارات متحده عربي انجام شد. اما در اين ميان جاي دو كشور مهم برگزار كننده نوروز يعني افغانستان و تاجيكستان خالي بود.براساس گزارش ها افغانستان به تازگي به كنوانسيون ميراث ناملموس جهاني ملحق شده و نتوانسته خود را براي همكاري در اين پرونده آماده كند اما به عنوان يكي از مهمترين كشورهاي برگزار كننده نوروز سهم قابل ملاحظه اي در جهاني شدن اين جشن دارد.نوروز همواره عيد سال نو در افغانستان بوده اما در دوره اشغال اين كشور توسط ارتش سرخ و سپس تسلط طالبان بر اين كشور، برگزاري آن با مشكلات و محدوديت هايي همراه بوده است.با اين همه اهتمام جهاني به مسائل افغانستان و همچنين توجه به آئين و رسوم اين كشور پس از سقوط طالبان باعث شد كه برگزاري نوروز هم در اين كشور مورد توجه جهاني قرار گيرد و شناخت تازه اي از اين جشن باستاني به دست دهد. در عين حال ديگر كشور فارسي زبان منطقه يعني تاجيكستان هم به دليل اين كه عضو كنوانسيون ميراث ناملموس جهاني يونسكو نيست، از حضور در اين پرونده بازمانده است.به دنبال فروپاشي اتحاد شوروي و كسب استقلال كشورهاي عضو آن تجليل از جشن نوروز بجز تاجيكستان در كشورهاي ديگر آسياي ميانه، يعني ازبكستان، قرقيزستان، قزاقستان و تركمنستان نيز جايگاه خاصي را كسب كرده است.هرچند نوروز جشن ملي مردم آريايي محسوب مي شود، ولي در طول تاريخ تجليل اين جشن در ميان مردم ترك زبان منطقه آسياي مركزي، يعني ازبكها، قرقيزها، قزاقها و تركمنها نيز رايج بوده است.
از جمله كشورهايي كه در ثبت جهاني نوروز همكاري كرده اند ازبكستان است كه جمعيت زيادي از اين كشور از جمله در سمرقند و بخارا به زبان فارسي صحبت مي كنند و داراي پيوند هاي قوي و مشترك فرهنگي با كشورهاي منطقه از جمله ايران است.به اعتقاد پژوهشگران، قلمروي كه هم اكنون مردم آسياي مركزي در آن به سر مي برند، در گذشته مكان اصلي سكونت مردم آريايي بوده و اين امر موجب گسترش چشمگير سنت ها و آيين هاي نوروزي در ميان مردم اين منطقه شده است.
در آن سوي آسياي مركزي و قفقاز يعني در كشور هاي تركيه و عراق هم كردهاي اين دو كشور نيز نوروز را جشن بزرگ خود مي دانند و آن را گرامي مي دارند.هم اكنون بزرگداشت نوروز در كشورهاي آسياي مركزي و جمهوري آذربايجان در سطح دولتي صورت مي گيرد و فرارسيدن آن با تعطيلي عمومي همراه است. دست كم بيش از ۱۰۰ ميليون نفر در جهان هر ساله در آغاز بهار نوروز را جشن مي گيرند و و مراسم مربوط به آن را برگزار مي كنند. در سال هاي اخير برگزاري نوروز جنبه جهاني تري به خود گرفته و برخي از شهرهاي اروپايي نيز آن را به رسميت شناخته اند اما جالب توجه ترين آنها سفره هفت سين در كاخ سفيد و پيام نوروزي رئيس جمهوري امريكا است كه چند سالي است نوروز را به طور رسمي شادباش مي گويد و از برگزاري آن در آمريكا كه به تنوع فرهنگي اين كشور كمك مي كند، مباهات مي كند.
چه مراسم هائی نوروز را در این ثبت جهانی همراهی کردند
در این پرونده تمام ریز نکاتی که در برگزاری آیین نوروز وجود دارد دیده شده است. این ریز نکات قبل و هنگام مراسم نوروز از قبیل دید و بازدید - خانه تکانی، هفت سین و حتی پخت وپزهای زمان عید و غذاهای سنتی این روز را شامل می شود.»
به يمن جهاني شدن نوروز نخستین جشن جهانی نوروز شنبه 7 فروردین 1389 با حضور روسای جمهوری اسلامی ایران، تاجیکستان، ترکمنستان، افغانستان و عراق و معاون نخست وزیر ترکیه و وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان در مجموعه فرهنگی سعدآباد برگزار شد. و درسال پيش رو و نوروز امسال احتمال برنامه مشابه اي مي رود . چون چندي پيش قائم مقام سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در امور بين الملل از برگزاري دومين جشن جهاني نوروز در روز هفتم فروردين سال 1390 به ميزباني دولت ايران خبر داده بود. وي اعلام كرده كه براي حضور در اين جشن از روساي جمهور 20 كشور و مقامات ارشد 10 كشور ديگردعوت بعمل آمده است. به گفته قائم مقام سازمان ميراث فرهنگي، دولت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي را نيز موظف كرده جشن نوروز را در 35 كشور جهان برگزار كند
محمد رضا منصوريان